Uống nước bị nhiễm chì có hại với sức khỏe như thế nào?

Tại Việt Nam hiện nay, đặc biệt là ở vùng nông thôn, không ít hộ gia đình vẫn sử dụng nguồn nước giếng khoan hoặc nước máy sinh hoạt để nấu ăn, uống hàng ngày. Nguồn nước này chưa được xử lý triệt để nên thường bị nhiễm các kim loại nặng như sắt, nhôm, mangan, chì,... Cũng như nước nhiễm sắt hay nước nhiễm phèn, nước uống bị nhiễm chì tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khỏe nếu sử dụng lâu dài. 

 

Nước bị nhiễm chì là gì?

Chì (Pb) là một loại kim loại nặng có tính độc hại cao, không có vai trò sinh học trong cơ thể người. Vì vậy, các cơ quan quản lý an toàn vệ sinh thực phẩm luôn có những tiêu chuẩn khắt khe đối với hàm lượng chỉ cho phép trong thực phẩm, bao gồm nước uống. 

Nước bị nhiễm chì là nước có hàm lượng chì vượt ngưỡng an toàn cho phép. Nguyên nhân khiến nước bị nhiễm chì chủ yếu là do hệ thống ống dẫn nước cũ bằng chì hoặc hợp kim chì, các bể chứa nước bị ăn mòn. Ngoài ra, nguồn nước tại các khu vực bị ô nhiễm, đặc biệt là vùng có hoạt động khai thác khoáng sản, luyện kim hoặc sản xuất công nghiệp cũng có nguy cơ cao bị nhiễm chì. 

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo nồng độ chì trong nước uống không được vượt quá 0,01 mg/lít. Khi nhiễm vào nước sinh hoạt hoặc nước uống, chì có thể đi vào cơ thể người qua đường tiêu hóa, tích lũy dần dần và gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng đối với sức khỏe.

 

Những tác hại của nước nhiễm chì đối với sức khỏe

Chì là kim loại rất độc nên chỉ một lượng nhỏ vượt ngưỡng cũng đủ gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Việc sử dụng nước nhiễm chì trong thời gian dài có thể dẫn đến những vấn đề nghiêm trọng sau.

 

Gây tổn thương hệ thần kinh

Khi uống nước nhiễm chì, chì đi vào máu và dễ dàng vượt qua hàng rào máu não. Tại đây, chì làm rối loạn quá trình truyền tín hiệu thần kinh, cản trở sự phát triển của tế bào thần kinh mới và gây chết tế bào thần kinh hiện có. 

Đối với trẻ em, hệ thần kinh đang phát triển khiến chúng dễ tổn thương hơn. Việc uống nước nhiễm chì nặng hoặc lâu dài sẽ dẫn đến suy giảm trí thông minh, kém tập trung, rối loạn hành vi và chậm phát triển trí tuệ. 

Đối với người lớn, uống nước nhiễm chì lâu dài có thể làm suy giảm trí nhớ, gây đau đầu mãn tính, trầm cảm và thậm chí là thoái hóa thần kinh. 

 

Gây hại đến hệ tuần hoàn

Uống nhiều nước nhiễm chì sẽ làm ức chế enzyme cần thiết cho quá trình tạo máu, khiến khả năng sản xuất hồng cầu bị suy giảm. Vậy nên, người nhiễm chì thường bị thiếu máu, da xanh xao, mệt mỏi kéo dài, dễ hụt hơi và chóng mặt. 

Ngoài ra, chì còn làm tổn thương thành mạch máu, tăng nguy cơ cao huyết áp và bệnh tim mạch. Tình trạng nhiễm độc chì kéo dài có thể dẫn đến suy giảm khả năng vận chuyển oxy và máu trong cơ thể, khiến sức khỏe bị suy yếu nghiêm trọng.

Làm suy giảm chức năng thận

Chì là chất độc gây tổn thương trực tiếp đến thận. Khi uống nước nhiễm chì, chì tích tụ dần trong mô thận, làm suy giảm chức năng lọc máu và thải độc, lâu dài có thể dẫn tới viêm thận mạn tính và suy thận. 

Người bị nhiễm chì thường có biểu hiện phù nề, tiểu ít, mệt mỏi, rối loạn điện giải. Nặng hơn có thể khiến thận bị tổn thương, buộc người bệnh phải lọc máu hoặc ghép thận để duy trì sự sống.

 

Gây hại hệ tiêu hóa

Uống nước nhiễm chì gây kích thích, tổn thương niêm mạc dạ dày và đường ruột. Triệu chứng phổ biến là đau bụng âm ỉ, buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy hoặc táo bón kéo dài. Nhiễm độc chì ở mức độ cao có thể gây co thắt dạ dày dữ dội và tổn thương đường ruột, dẫn đến viêm loét nặng. Không những thế, uống nước nhiễm chì lâu dài có thể làm rối loạn hấp thu dinh dưỡng, khiến cơ thể suy nhược, sụt cân nhanh. 

 

Giảm chức năng hệ nội tiết

Uống nước bị nhiễm chì có thể làm cản trở quá trình sản xuất và điều tiết hormone của tuyến giáp, tuyến yên và tuyến thượng thận. Điều này dẫn đến tình trạng mất cân bằng nội tiết, gây rối loạn tăng trưởng, giảm khả năng sinh sản, thay đổi tâm trạng và rối loạn chuyển hóa. 

Trẻ em uống nước nhiễm chì lâu dài có thể dậy thì sớm hoặc phát triển bất thường. Ở người lớn, nội tiết tố bị ảnh hưởng làm tăng nguy cơ béo phì, tiểu đường, loãng xương và các bệnh lý liên quan đến hormone.

 

Giảm khả năng hình thành xương

Khi vào cơ thể, chì không chỉ lưu thông trong máu mà còn lắng đọng tại xương, thay thế vị trí của canxi. Quá trình này làm xương yếu đi, giảm mật độ khoáng, dẫn đến loãng xương và tăng nguy cơ gãy xương. 

Ở trẻ em, nhiễm chì có thể làm chậm phát triển chiều cao, biến dạng khung xương và gây ra các dị tật xương khớp. Ngoài ra, chì tích tụ lâu dài trong xương còn có thể giải phóng ngược trở lại máu, gây ngộ độc kéo dài, nhất là khi cơ thể bị thiếu hụt canxi.

 

Ảnh hưởng đến phụ nữ mang thai và thai nhi

Phụ nữ mang thai uống nước nhiễm chì có nguy cơ rất cao ảnh hưởng xấu đến cả mẹ và bé. Chì dễ dàng vượt qua hàng rào nhau thai, xâm nhập vào cơ thể thai nhi, gây cản trở sự phát triển não bộ, hệ thần kinh và các cơ quan quan trọng. Điều này làm tăng nguy cơ sảy thai, sinh non, trẻ sinh ra nhẹ cân, chậm phát triển trí tuệ hoặc mắc các dị tật bẩm sinh. 

Đối với phụ nữ mang thai, nhiễm chì làm suy giảm sức khỏe tổng thể, dễ bị thiếu máu, cao huyết áp thai kỳ và nguy cơ tiền sản giật. Ảnh hưởng này thường kéo dài cả sau sinh nếu không được can thiệp kịp thời.

 

Cách kiểm tra nước có bị nhiễm chì không

Khi ở trong nước, chì gần như không màu, không mùi, không vị nên rất khó nhận biết được bằng mắt thường hay nếm, ngửi. Vì vậy, để biết nguồn nước uống đang sử dụng có bị nhiễm chì hay không, bạn có thể kiểm tra bằng một trong hai cách sau:

- Dùng máy đo chỉ số chì có trong nước

Đây là biện pháp thuận tiện, cho kết quả nhanh và ít tốn kém chi phí. Tuy nhiên, phương pháp này chỉ cho chúng ta biết những chất có trong nước mà không có con số cụ thể về chất lượng nước.

- Mang nước đến các phòng thí nghiệm để kiểm tra

Để kiểm tra xem nước có bị nhiễm chì hay không thì cách tốt nhất là mang mẫu nước đến phòng thí nghiệm để kiểm tra. Mặc dù chi phí khá cao nhưng thiết bị hiện đại tại đây sẽ phân tích và cho ra kết quả chi tiết, đầy đủ và chính xác hơn so với dùng máy đo tại nhà.

 

Cách giảm nguy cơ nhiễm chì trong nước

Tại Việt Nam hiện nay, nước giếng khoan và nước máy sinh hoạt có nguy cơ bị nhiễm chì cao. Nếu sử dụng những nguồn nước này làm nước ăn uống, bạn nên thực hiện một số biện pháp sau để giảm/khử bớt hàm lượng chì trong nước:

- Xả nước máy trước khi dùng: Nếu vòi nước ít sử dụng hoặc để qua đêm, hãy xả nước 1–2 phút để loại bỏ nước đọng có thể chứa chì trước khi lấy nước đun/nấu.

- Kiểm tra và thay thế ống nước cũ: Các đường ống chứa chì có nguy cơ rò rỉ chì khiến nước bị nhiễm chì. Nếu nhà bạn sử dụng hệ thống cũ, hãy xét việc thay mới bằng ống đồng, PEX hoặc thép không gỉ.

- Lắp thiết bị lọc nước đạt chuẩn: Sử dụng máy lọc nước RO hoặc máy lọc nước điện giải có khả năng loại bỏ chì có sẵn trong nguồn nước (thường là thiết bị đạt chứng nhận NSF/ANSI 53 hoặc 58).

- Kiểm tra chất lượng nước định kỳ: Gửi mẫu nước đến phòng thí nghiệm uy tín để kiểm tra hàm lượng chì, đặc biệt nếu nhà bạn xây dựng từ lâu.

 

Uống nước bị nhiễm chì gây nhiều tác hại nghiêm trọng cho sức khỏe, nhất là trẻ em và phụ nữ mang thai. Cách tốt nhất để phòng tránh là kiểm tra và xử lý nguồn nước sớm, đảm bảo nước sạch cho gia đình và cộng đồng. Nếu nguồn nước sinh hoạt bị nhiễm chì nặng, bạn nên cân nhắc sử dụng nước đóng chai hoặc bình nước 20l phục vụ cho nhu cầu nước uống, nấu ăn hàng ngày để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.